De vrijmetselarij onderscheidt zich van andere organisaties door haar bijzondere methode van werken. Zij maakt daarbij gebruik van symbolen en rituelen, die op zinnebeeldige wijze de levensloop van de mens uitbeelden. Rituelen worden dáár gebruikt, waar sprake is van een ‘overgang’. Dit kent men in alle culteren. Denk bijvoorbeeld aan de rituelen die gebruikt worden bij de overgang van de kindfase naar volwassenheid bij bepaalde volken. In de vrijmetselarij hebben de rituelen dezelfde strekking.

Symbolen zijn hulpmiddelen bij het overbrengen van gedachten of gevoelens die vaak moeilijk onder woorden te brengen zijn. Waar woorden ontoereikend zijn, kunnen ze een geestelijke meerwaarde toevoegen aan voorwerpen, gevoelens, handelingen en verschijnselen. In de rituelen spelen symbolen een belangrijke rol. Hoewel symbolen in het kader van de vrijmetselarij geen vaste betekenis hebben, gaat er niettemin grote zeggingskracht, appel of verheldering van uit.

Een bekend symbool in de vrijmetselarij is de kubieke steen, symbool voor de volmaakte mens. De mens wordt hierbij gezien als een ruwe steen, waarin echter de kubieke steen aanwezig dan wel ‘verborgen’ is. Aan hem de opgave om die kubieke steen aan het licht te brengen, om zelf die kubieke steen te worden, dat wil zeggen: te streven naar volmaaktheid.

Bouwsymboliek:

In de vrijmetselarij neemt de bouwsymboliek erfenis van de ambachtelijke loges uit de middeleeuwen, een zeer belangrijke plaats in. De vrijmetselaar ziet wereld en leven als een te voltooien bouwwerk. Hij bouwt aan de tempel der mensheid, aan een betere wereld, waarbij hij zichzelf ziet als een bouwsteen. Een geliefde uitdrukking is dat de mens een ruwe steen is, die moet worden bekapt en gepolijst tot een zuiver kubieke steen, zodat die gave steen kan worden ingepast in het bouwwerk van levende bouwstenen.

Lichtsymboliek:

De lichtsymboliek speelt eveneens een belangrijke rol. Bijbel, passer en winkelhaak worden de drie Grote Lichten van de vrijmetselarij genoemd. Door de eeuwen heen worden mensen die zich met geestelijke verdieping bezighouden, geboeid en geïnspireerd door de tegenstelling tussen licht en duisternis, waarin zij de strijd tussen goed en kwaar verzinnebeeld zien. De middeleeuwse kathedralen worden wel omschreven als een gebed in licht en steen.

Bij de inwijding van een niet-christelijke kandidaat wordt overigens het ‘boek der heilige wet’ gebruikt dat door de betrokkene wordt erkend, bijvoorbeeld de Koran, de Torah of de Bhagavad Gita. Er is dus altijd een heilig boek geopend als symbool van hogere normen en waarden. In de methode wordt gesproken over ‘Het Licht dat schijnt in de Duisternis’. Er is altijd een schijnsel van Licht dat ons hoop geeft op bijvoorbeeld betere tijden.

Passer en Winkelhaak:

Passer en Winkelhaak vormen internationaal hét herkenningsteken van de vrijmetselarij. De passer wordt verbonden met de gedachte aan maatgeven, scheppen, afpassen. Hij is ons symbool van de uitstralende Liefde, het symbool van de Opperbouwmeester, die alles ordende naar maat, getal en gewicht.

De winkelhaak met zijn rechte hoek symboliseert de mens die het Licht ontvangt, de mens die zich in de ‘rechte verhouding’weet te plaatsen tot de Opperbouwmeester en tot zijn medemens.

En zo hebben alle gereedschappen (hamer, beitel, troffel, waterpas, schietlood) hun eigen symbolische functie en betekenis.

Bouw- en Lichtsymboliek zijn dus de pijlers waarop de maconieke arbeid rust. Hieronder volgt een aantal belangrijke symbolen welke binnen de vrijmetselarij wordt gebruikt. Natuurlijk met een korte uitleg van deze symbolen.

Passer:

De passer wordt gebruikt om afstanden te meten en uit te zetten en om maten over te nemen of te controleren.
Hij is dus maatgevend. Het staat symbool voor maat houden, het betrachten van matigheid, het paal en perk stellen aan de wensen.

Winkelhaak:

Symbool van de haaksheid en de rechtvaardigheid, in de rechte verhouding tot de medemens.

Ruwe en kubieke steen:

Door aan zichzelf te werken kan de vrijmetselaar zich vormen tot een bouwsteen die passend en geschikt is om te worden gebruikt bij de bouw aan de ‘ tempel der mensheid’ of wel de ‘tempel van volmaking’.

Schietlood:

Het schietlood is het symbool van oprechtheid en rechtschapenheid. Vrijmetselaren dienen te handelen ‘op het schietlood’.

Koord met Negen knopen:

Met een koord met negen knopen is men in staat een rechte hoek te maken, die de mens leert zich te plaatsen in een rechte verhouding tot de medemens.